Aflevering 8: Tapijt van Bayeux, een strip van 93 piemels
Ik liftte in 2005 van Amsterdam naar Normandië. Via Etretat, met de witte rotsen, en Luc Sur Mer met het lage zandstrand kwam ik aan in Normandië. Land van de calvados en de stranden van D-Day. 61 jaar geleden was de streek het strijdtoneel van de invasie. Ik geloof dat ik zo ongeveer elke documentaire over D-Day heb gezien. Strijdtoneel van 160.000 manschappen, 7000 boten en landingsvaartuigen, 10.000 vliegtuigen op 6 juni 1944. Ik zag Point du hoc, Arromanches, Caen.
Maar waar ik echt van genoten heb, was het tapijt van Bayeux, een verbeelding van de slag van Hastings in 1066, een slag die destijds net zo goed een bloedige bedoening was. ik zeg wel tapijt, maar het tapijt is niet echt een tapijt want het is niet geweven: het is een borduurwerk van wol op linnen. 70 meter lang, een halve meter breed. Op het doek staat onder andere de voorbereiding op de slag, zoals de bouw van de vloot van Willem. Ook is de invasie van Willem de Veroveraar afgebeeld, dus hoe hij met zijn leger van Normandië naar Engeland vaart en daar Harold treft, zijn tegenspeler in de slag bij Hasting in 1066. Het doek eindigt met scenes van op elkaar inhakkende legers en de dood van Harold.
In de geschiedenis van de mens is dat verbeelden niet zo uitzonderlijk. De mens maakte graag plaats en strips. Denk aan de grotschilderingen van Lascaux, de hiëroglyfen van de farao’s, de zuil van Trajanus, en moderne varianten als Asterix en Obelix. Veel plaatjes, niet teveel tekst. Makkelijk voor dat deel van het volk dat minder goed kon lezen. Overigens, er staat wel enige tekst op het tapijt, maar die is in het Latijn en lijkt vooral een soort hoofdstuktitels te zijn. Meer over strips in de menselijke geschiedenis is te lezen in dit artikel.
Het tapijt van Bayeux is ook goed een strip te noemen. Veel plaatjes, veel actie, weinig tekst. Wat weten we van het tapijt? Het is gemaakt, zo wordt vermoed, in Canterbury vanwege stijl van van het schrift en de tekeningen. Er staan zelfs beelden uit Engeland staan op het tapijt, zoals de dis met de gerechten en de mannen erom heen. Omdat er in het Latijn ook Angelsaksische woorden op het doek staan en omdat de gebruikte kleurstoffen typisch zijn voor het zuiden van het huidige Engeland, zouden de makers uit Kent kunnen komen. Wie de makers zijn? Waarschijnlijk vrouwen in Engeland, met name Willems vrouw Matilda en haar gevolg worden genoemd. De opdrachtgever zou bisschop Odo zijn geweest. Hij is de halfbroer van Willem, bisschop van Bayeux. Andere theorieën zijn dat het doek in het Loire-gebied is gemaakt of dat het een andere opdrachtgever had.
Het doek is regelmatig hersteld in de loop der eeuwen. Zo werd in 1724 een nieuwe voering toegevoegd om het tapijt aan de achterkant te beschermen en in 1860 vonden restauratiewerkzaamheden plaats waarbij het stuk werd gerepareerd met kleurstoffen, verstevigd en voorzien van stoppen. Een Victoriaanse replica van het tapijt van Bayeux werd gemaakt in 1885 en is te zien in het Reading Museum in Reading, Engeland. Tijdens de tweede wereldoorlog was het in het Louvre. De nazi’s wilden het naar Berlijn halen, maar dat ging eind augustus helemaal mis toen de geallieerden eerder in Parijs waren dan de Duitsers dachten.
Het tapijt zelf is in drieën te verdelen: op de de bovenste strook fabeldieren en ook fabels als de fabel van de vos en de kraai van de Griekse dichter Aisopos (die staat zelfs drie keer afgebeeld). De middelste en breedste strook bevat – in het kort – het verhaal van de kroning van Harold in januari 1066 na de dood van Edward de Belijder, Willem die een invasievloot maakt, voorraden aanlegt en de schepen naar Engeland zeilen en landen in buurt van Hastings. Ze maken een kamp, er wordt flink gegeten (die scene is een kopie van een tekening uit Canterbury), kasteel wordt gebouwd en huizen worden verbrand ter voorbereiding op de slag, de slag zelf, de Angelsaksen worden in de pan gehakt, de dood van Harold. The end.
Op de onderste strook staan soldaten, maar ook naakte mannen en vrouwen. Subtiel dan wel saillant detail: op het doek staan in totaal 93 penissen, ook van paarden.
Waarom het doek ook boeiend is, in ieder geval voor mij als liefhebber van (vallende) sterren en meteoren, dat op het doek naar alle waarschijnlijkheid de Komeet van Halley staat afgebeeld, die in april 1066 aan de hemel te zien was.
Het doek, inmiddels ruim 950 jaar oud, schijnt onvolledig. Historici denken denken dat een deel van ongeveer drie of misschien wel zes meter ontbreekt. Het is namelijk gek dat de voorbereidingen en de slag van Hastings zelf wel zijn afgebeeld, maar de kroning van Willem in december 1066 niet. In 2013 hebben in totaal 416 mensen gewerkt aan een nieuw einde van het tapijt.
Misschien is ook deze vraag interessant: klopt het wat op het doek staat? Dat valt niet met zekerheid te zeggen. Wel zijn er andere bronnen, zoals de Carmen Widonis of Carmen de Hastingae Proelio, die het verloop van de slag bevestigen.
Vandaag de dag is het tapijt van Bayeux nog steeds een inspiratiebron. Recentelijk verscheen deze spotprent van Peter Brookes in The Times:
Verder heeft het tapijt gediend als voorbeeld voor een borduursel van 85 meter waarop de invasie in Normandië staat.
Trouwens, wie zelf een scene wil maken, kan met deze link zich uitleven. Ik kwam tot deze scene (met een verwijzing naar film Saturday Night Fever):
Meer lezen?
Tapijt van Bayeux
Slag bij Hastings: Wiki
Normandië: Regio Normandië